Kalıtsal özelliklerin nesilden nesile nasıl aktarıldığını araştıran bilim dalına kalıtım ( genetik ) denir .
KALITIM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
GEN : Kromozom üzerinde bulunan ve kalıtsal özellikleri karakterleri taşıyan birimlerdir .
BASKIN GEN : Özelliğini her zaman gösteren gendir . Baskın gen büyük harf ile gösterilir . ( A , B , D , E gibi )
ÇEKİNİK GEN : Baskın gen olmadığı zaman etkisini gösteren gendir . Çekinik gen küçük harf ile gösterilir . ( a , b , d , e gibi )
ALEL GEN : Biri anneden biri babadan gelen gen çiftine alel gen denir .
GENOTİP : Gen yapısına genotip denir . Bireyin sahip olduğu genlerin toplamıdır . Genotip ; homozigot ( arı , saf ) veya heterozigot ( melez ) olabilir .
FENOTİP : Canlının dış görünüşüdür . Gen yapısının dışa yansımasıdır . Dış görünüşte gen yapısı ile birlikte çevreninde etkisi vardır .
Kategori: Fen Bilimleri
Adaptasyon Nedir ?
Canlıların belirli ortamda koşullarında yaşama ve üreme şansını arttıran fiziksel yapılar , davranışlar gibi kalıtsal özellikler kazanmasına adaptasyon adı verilir . Canlılar beslenme , barınma , avlanma , üreme ve düşmanlarından korunma gibi yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için adaptasyon gösterirler .
DNA Eşlemesi
Hücre bölüneceği zaman DNA kendisini eşler .
1- DNA’ nın iki ipliği bir fermuar gibi açılır. İki iplik birbirinden ayrılır .
2 – Sitoplazmada bulunan serbest nükleotidler yerleşir .
3 – DNA’ nın açılan karşısına nükleotidler yerleşir .
4 – Bu eşlemede Adenin nükletidinin karşısına Timin , Sitozin nükletidinin karşısına Guanin nükleotidi gelir .
5 – Birbirinin aynısı iki DNA oluşur .
DNA Ve Genetik Kod
* Kalıtsal bilgilerimiz hücrelerimizde çekirdekteki kromozomlarda bulunur . Kromozomlar DNA ve proteinlerin birleşiminden oluşur .
Kromozom = DNA + Protein
* DNA ( Deoksiribo Nükleik Asit ) hücrelerimizdeki yönetici moleküldür . Vücudumuzdaki solunum , boşaltım vb. yaşamsal faaliyetler DNA kontrolündedir . DNA çift sarmallı iplik yapısındadır .
* Kromozomun yapısında bulunan DNA ‘nın belirli bölgesine gen denir . DNA ‘yı bir bir merdiven olarak düşünecek olursak bu merdivene ait basamakları oluşturan yapılar nükleotitlerdir . DNA ‘ nın yapı birimi nükleotitlerdir . Kalıtsal yapıları oluşturan maddeler büyükten küçüğe doğru sıralanırsa ;
– Kromozom > DNA > Gen > Nükleotit
* Bir nükleotit = Fosfat , şeker ve organik bazdan oluşmaktadır .
* DNA ‘da Adenin ( A ) , Timin ( T ) , Guanin ( G ) ve Sitozin ( C ) olmak üzere 4 çeşit nükleotit vardır .
* DNA zincirinde Adenin nükleotitinin karşısında her zaman Timin nükleotiti vardır .
– A = T
* DNA zincirinde Guanin nükleotitinin karşısında Sitozin nükleotiti vardır .
– G = C
* Her canlının birbirinden farklı olmasının nedeni ” nükleotit sayısının ve sıralamasının farklı olmasıdır ” .
Modifikasyon Nedir ?
* Çevresel faktörlerin etkisi ile canlıların gen yapılarının işleyişinde meydana gelen ve kalıtsal olmayan değişikliklere modifikasyon denir . Modifikasyonlar kalıtsal değil ise üreme hücrelerinde meydana gelmezler . Vücut hücrelerinde meydana gelirler .
Örneğin ;
– Çuha çiçeği bitkisinin 15 – 20 Co sıcaklığında yetişince beyaz , 30 – 35 Co sıcaklıkta yetişince kırmızı çiçek rengine sahip olması
– 16 Co sıcaklığında yetiştirilen sirke sineğinin kanatlarının düz , 25 Co sıcaklığında ise
kanatlarının kıvrık olması
– Himalaya tavşanının sırtındaki beyaz kürkler kazınıp kürklerin kazındığı bölgeye buz
torbası konulduktan sonra çıkan kürklerin siyah renkte olması
– Dişi arıların polen ile beslenince işçi , arı sütü ile beslenince kraliçe arı olması
– Ortanca bitkisi pH < 7 asitli topraklarda yetişirse mavi çiçekli , pH > 7 bazik topraklarda yetişirse pembe çiçekli olması
– Karahindiba bitkisinin ovada yetiştiğinde uzun boylu , vadide yetiştiğinde kısa boylu
olması
– Güneş ışığına ya da yapay bir ışık kaynağına ( solaryum ) uzun süre maruz kalan bir kişinin
ten renginin koyulaşması
– Biri iyi diğeri kötü beslenen tek yumurta ikizlerinden iyi beslenenin kötü beslenene göre
daha kilolu olması
– Spor yapan kişilerin kas yapılarının , spor yapmayan insanlara göre daha gelişmiş olması
Mutasyon Örnekleri
Orak Hücreli Anemi :
Sağlıklı kişilerde kırmızı kan hücreleri yuvarlaktır ve oksijeni vücudun her yerine taşımak için küçük kılcal kan damarlarından geçerler . Orak hücreli kişilerde kırmızı kan hücreleri sertleşir ve yapışkan hale gelir . C şeklinde bir çiftlik aracı gibi görünür . Bundan dolayı bu hücrelere orak ismi verilmiştir . Orak hücreler erken öldüğünden dolayı kırmızı kan hücrelerinin eksikliğine neden olur . Ayrıca küçük kılcal kan damarlarında kan akışını tıkarlar . Bu durumda ağrı , enfeksiyon ve felç gibi diğer ciddi sorunlara neden olabilir .
Albinoluk ( Albinizm ) :
Ciltte , saçta veya gözlerde çok az renk olmasına veya hiç renk olmamasına neden olan nadir bir genetik bozukluk grubudur . Albinoluk ayrıca görme problemleriyle de ilişkilidir . Renk pigmentlerinin ( melanin ) yeterince üretilmemesinden dolayı kaynaklanır .
Altı Parmaklılık :
Doğuştan meydana gelen el ya da ayak parmaklarında fazladan bir parmağın olmasıdır .
Hemofili :
Hemofili genellikle kanın düzgün şekilde pıhtılaşmadığı kalıtsal bir kanama bozukluğudur .
Kanser :
Vücut hücrelerinin kontrolsüz bir şekilde bölünerek doku ve organlara yayılmasıdır .
Mutasyon Nedir ?
* Canlıların gen yapısında meydana gelir .
* Üreme hücrelerinde meydana gelirse kalıtsaldır . Nesilden nesile aktarılabilir .
* Vücut hücrelerinde meydana gelirse kalıtsal değildir .
* Gen yapısında meydana geldiği için hem genotip hem de fenotipi etkiler .
* Mutasyonlarda geriye dönüş yoktur .
* Yararlı ya da zararlı mutasyonlar oluşabilir .
* Yararlı mutasyonlar canlının yaşama ve üreme şanslarını artırırlar . Adaptasyonlar yararlı mutasyonlar sonucunda oluşmuştur .
* Çevresel koşulların etkisinde meydana gelen kalıcı değişikliklerdir .
* Mutasyona neden olan çevresel etkenler aşağıdadır .
– Güneşten gelen zararlı ışınlar ( Ultraviyole = U.V )
– X ışınları ( Röntgen ışınları )
– Radyasyon ( Hiroşima – Nagasaki )
– Sigara
– Kimyasal maddeler ( Tarım ilaçları = DDT )
– Aşırı ilaç kullanımı
* Mutasyonlar DNA üzerinde hangi şekilde gerçekleşebilir ;
– DNA nükleotid bazının yanlış bir nükleotid bazı ile eşlenmesi
– DNA’ ya yeni nükleotid dizilerinin eklenmesi
– DNA üzerindeki nükleotid dizilerinin silinmesi
– Kromozom sayısının artması
Küresel İklim Değişikliği
* Atmosferde birikerek güneş ışınlarının uzaya geri dönmesini engelleyen gazlara sera gazları denir .
* Sera gazları , güneş ışınlarını tutarak dünyanın ısısının korunmasına neden olur . Bu duruma sera etkisi adı verilir .
* Sera gazlarının dünya’ yı daha sıcak veya daha soğuk hale getirme etkisi vardır .
* Metan ve karbondioksit güneş ışınlarını en çok tutan gazlardandır .
* Sera etkisi zamanla küresel iklim değişiklerine sebebiyet vererek yaşamın devamı için tehdit oluşturmaktadır .
İklim Nedir ?
* Geniş bir alanda , uzun süre etkili olan hava olaylarının ortalamasına iklim denir .
* Bir bölgenin iklimi hakkında konuşabilmek için en az 35-40 yıllık gözlem verilerine bakmak gereklidir .
* İklimi inceleyen bilim dalına klimatoloji (iklim bilimi) denir .
* İklim bilimi ile ilgilenen bilim insanlarına klimatolog ( iklim bilimci ) adı verilir .
* Türkiye’de Karadeniz , Akdeniz ve Karasal olmak üzere üç çeşit iklim görülür .
Hava Olayları
* Yağmur : Atmosferdeki su buharının yoğunlaşıp sıvı hale geçerek yeryüzüne inmesine yağmur adı verilir .
* Kar : Atmosferdeki su buharının aşırı soğuma ile kristalleşmesi ve yeryüzüne inmesiyle oluşan yağışa kar adı verilir .
* Dolu : Atmosferdeki su buharının aşırı soğuma ile donarak buz parçası halinde yeryüzüne inmesiyle oluşan yağışa dolu adı verilir .
* Çiy : Yeryüzüne yakın yerlerdeki su buharının soğuk nesnelere çarparak sıvı hale geçmesiyle nesneler üzerinde su damlacıkları oluşur . Bu su damlacıklarına çiy adı verilir .
* Kırağı : Yeryüzüne yakın yerlerdeki su buharının ani soğuma ile sıvı hale geçmeden direkt kristal hale gelmesine kırağı adı verilir .
* Sis : Yeryüzüne yakın yerlerdeki su buharının havada asılı kalması olayına sis adı verilir .
YERYÜZÜNE YAKIN YERDE GERÇEKLEŞENLER ;
* Çiy
* Sis
* Kırağı
GÖKYÜZÜNE YAKIN YERDE GERÇEKLEŞENLER ;
* Yağmur
* Kar
* Dolu